Afbeeldingen van kloosters uit de 17e en 18e eeuw
Het stadsarchief van Amsterdam beheert een enorme beeldbank met miljoenen foto’s en tekeningen van Amsterdam. Ook van de kloosters zijn veel tekeningen bewaard gebleven zodat we een beeld hebben van de toenmalige kloosters. Er is echter één probleem, niemand van de tekenaars heeft ooit een Amsterdams klooster gezien. Maar al deze tekenaars maken gebruik van een en dezelfde bron, de vogelvluchtkaart uit 1544 van Cornelis Anthonisz
De Amsterdamse kloosters kunnen niet hertekend worden zonder de kaart van Cornelis Anthonisz. Wat wel goed is weergegeven is de locatie van de kloosters. Elk klooster heeft hij van hun kloosternaam voorzien. Hierbij heeft hij zich eenmaal vergist want op zijn kaart zien we tweemaal een klooster dat “Margrieten” heet terwijl een van deze twee het Catharina of Katrijnenklooster is. Deze fout is door veel historici overgenomen en tot in de 20e eeuw is hierover twijfel geweest. Maar toch is er een ander probleem met deze kaart en dat gaat men pas merken als er, in geval van de kloosters, er een op schaal nagetekend moet worden. Het blijkt namelijk dat de verhoudingen helemaal niet kloppen.
Hiernaast een detail uit de vogelvluchtkaart. Hier strekt de kerk van het Bethaniënklooster zich bijna van Achterburgwal tot Kloveniersburgwal uit. De Koestraat loopt langs deze kerk en opgemeten is deze straat 97 meter lang. Gaan we uit van de tekening, dan zouden we een kloosterkerk hebben van zo’n zeventig meter. Uit documentatie en archeologisch onderzoek blijkt echter dat de totale lengte van schip en koor 36 meter bedraagt. Iets meer dan een derde deel van de Koestraat.
Onderstaande vind je drie tekeningen van het Bethaniënklooster getekend door 18e-eeuwse tekenaars. Duidelijk is dat zijn zich hierbij puur baseren op de vogelvluchtkaart met de situatie in zoals die is in 1544. Alle drie tekenen ze de kerk zoals Cornelis Anthonisz dat aangeeft dus in feite veel te lang. Of is de Koestraat misschien veel te kort. Zeg het maar!
Nog een bijkomstigheid die we terugzien bij de meeste kloostertekeningen dat is dat ze vanuit dezelfde hoek zijn getekend. Bij de vogelvluchtkaart kijk je over de stad Amsterdam vanuit het noordoosten en zie je daarom alle gebouwen ook op hun noordoostelijke hoek. Hoe elk complex er aan de west- en zuidkant eruitziet is onbekend. Wat betreft de buitenzijde levert dat niet zo’n probleem op. Een klooster is een gesloten bastion met amper ramen en deuren aan de buitenzijde. Maar hoe vanuit de kloosterhof gezien de noordzijde en de oostzijde eruit zien is evenmin bekend, en hier zitten meer deuren en ramen zijn in vele vormen en maten.
Links zie je twee afbeeldingen van hetzelfde klooster. De bovenste is een detail uit de vogelvluchtkaart en de andere is een latere tekening met datum onbekend. Dit is het Agnietenconvent met de Agnietenkapel herkenbaar in beeld. Omdat deze kapel nog bestaat kan iedereen duidelijk zien dat hier iets niet klopt. De kapel staat, zoals ook nu nog, met de oostzijde in de rooilijn van de Achterburgwal. Maar de lengte van de kapel reikt maar tot halverwege de breedte van het kloostercomplex met een lange patio ervoor. Vooral bij de onderste tekening lijkt de patio even lang als de kapel. De kerk is qua oppervlakte onveranderd, er is niets afgehaald en niets bijgebouwd. De werkelijke afstand van de westgevel tot aan de rooilijn van de Voorburgwal is niet meer dan vier meter. Maar we doen het ermee want de vogelvluchtkaart blijft onze belangrijkste referentie.