De Vogelvluchtkaart van Cornelis Anthonisz.

Al eeuwenlang een bron van inspiratie en onderzoek

Cornelis Anthonisz is ca. 1507 geboren en na 1553 overleden. Hij is bij leven zowel landmeter-cartograaf als kunstschilder. Dat is niet zo verwonderlijk als we beseffen dat de vroegste kaarten door kunstschilders zijn gemaakt. In de tijd van Cornelis Anthonisz wordt de cartografie steeds meer een zelfstandig vak. Maar de cartograaf blijft kunstenaar want zijn werk wordt ook op artistieke kwaliteiten beoordeeld. Voordat Cornelis Anthonisz zijn beroemde vogelvluchtkaart maakt heeft hij in 1538 al een vogelvlucht schilderij van de stad gemaakt. Een studie voor dit schilderij is zelfs van jaren eerder, in 1532 door hem gemaakt. De voorstudie en het schilderij zijn weliswaar iets minder gedetailleerd dan de vogelvluchtkaart, maar ze laten wel iets meer van het buitengebied van de stad zien. Het schilderij ontsnapte in 1652 ternauwernood aan de fatale brand van het oude stadhuis van Amsterdam.

In 1544 vervaardigt hij in opdracht van het stadsbestuur een nieuwe vogelvlucht tekening. Omdat het in die tijd niet mogelijk is om vanuit een hoog standpunt de stad te tekenen meet hij als landmeter de hele stad op en tekent dit minutieus uit. Maar dan heb je alleen nog maar een plattegrond en nog geen vormen van de verschillende bouwwerken. Daarom past Cornelis Anthonisz axonometrie toe waarbij hij verticale lijnen vanaf de plattegrond trekt. Op deze wijze suggereer je het beeld van driedimensionale objecten.

Maar omdat de lijnen parallel lopen aan elkaar en nergens samenkomen creëer je met axonometrie geen perspectief en daardoor geen diepte. Toch is er, doordat er een horizon getekend is een suggestieve diepte in de tekening aanwezig. Een ander nadeel van axonometrie is dat op een plattegrond elk perceel getekend is conform de opmeting. Het maakt dan niet uit waar een perceel zich op de plattegrond bevindt. Bij Cornelis Anthonisz zie je dan ook dat door de axonometrie de huizen langs het IJ even groot zijn als de huizen aan de andere kant van de stad, hoewel deze verder wegliggen.

Over de vogelvluchtkaart zie drie horizontale en twee verticale lijnen lopen. Dat heeft een reden, en wel een commerciële. Cornelis Anthonisz heeft de hele kaart haarfijn uitgesneden, of laten uitsnijden, in twaalf houten blokken, men spreekt daarom ook wel over de houtuitsnede van de vogelvluchtkaart. De reden hiervan is dat, als de blokken eenmaal gesneden zijn, de kaart telkens weer opnieuw kan worden gedrukt. Niet voor niets staat er bovenaan de tekst: “Dese afbeeldinghe vint men te coop in die vermaerde Coopstadt van Amstelredam achter die nieuwe Kerck bij den voorschreven Cornelis Anthoniszoon Schilder en in de schrijvende hant.”

Ondanks dat voor veel historici, maar zeker ook voor dit kloosterproject, deze kaart van buitengewoon groot belang is, valt er hier door zijn toepassing van axonometrie toch wel wat op te merken.

Lees hiervoor de pagina Afbeeldingen